Bülten Yazarı Ezgi Can Kaya
Yönetimde açıklık, gizlilik/kapalılığın karşısında konumlandırılarak; aleniyet, şeffaflık ve anlaşılırlıkla ilişkilendirilir1. Açıklıkla yönetim işleyişini iyileştirmek, daha demokratik nitelik kazandırmak amaçlanırken2; yönetimden hesap sorabilmeyi3, her türlü ve belgenin talep edilebilmesini; yönetimce izlenen aşamalara, atılan adımlara vakıf olabilmeyi beraberinde getirir4. Ancak açıklık ilkesinin sadece tanınmış olması bahsi geçen ilkenin pratikteki görünümü için yeterli değildir. Bu noktada da bilgi edinme hakkı” ilkenin uygulanabilirliği bakımından bir destekleyici olarak karşımıza çıkar.
Bilgi edinme hakkı (“Hak”); kamu yönetiminde, idarece hukuk düzeninde tek yanlı olarak yaratılan değişikliklere ilişkin ilgililerin bilgi edinebilmesini sağlayan haktır5. Böylelikle kişiler yönetimde mevcut bilgi ve belgelere erişme hakkını haiz olurlar6.
CEVAPLANMAYAN VEYA REDDEDİLEN BAŞVURULAR İÇİN YAPILABİLECEKLER
· Bilgi Edinme Değerlendirme Kuruluna İtiraz
Bilgi edinme hakkının etkin bir şekilde yerine getirilebilmesi adına BEHK Madde 14 dayanağı ile “Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu” (“BEDK”) kurulmuştur bilgi edinme başvurusuna ilişkin itirazların, hakkın kullanımına yönelik görüş ve değerlendirme talepleriyle ilgili başvuruların muhatabı bu kurum olacaktır. Ayrıca BEDK, bilgi edinme hakkının kullanımına ilişkin düzenlemeler yapar, meclise rapor sunar, belirli işleri gündeme getirir.Başvurunun cevaplanma tarihi, alınacak aksiyon açısından ehemmiyet arz eder. Yukarıda bilgi edinme talebine kaç gün içinde cevap verilmesi gerektiğine değinilmiştir. Başvurunun reddedilmesinin ardından 15 gün içinde BEDK’ye başvurulabilir.
Bilgi edinme talebine cevap verilmemesi halinde hangi sürenin esas alınacağı Yönetmelik madde 24 atfı ile İdari Yargılama Usül Kanunu (“İYUK”) Madde 10’da cevaplanmıştır. Başvurunun ardından altmış günlük sürenin dolması ile “zımni red” vuku bulur. Bu tarihten itibaren BEDK’ye 15 gün içinde yazılı olarak itiraz edilebilir. Kurul 30 gün içinde kararını vermelidir. Bu başvuru idari yargıya başvurma süresini durduracaktır.
· İdari Yargı Yolu
Bilgi edinme başvurusunun reddedilmesi halinde kişiler doğrudan ya da dolaylı olarak yargı yoluna gidebilirler. BEDK’ye itiraz edilmişse buradan gelecek cevap beklenmelidir. BEDK’nin yönetsel bir örgüt olması nedeniyle verdiği kararlar idari işlem niteliğindedir7. Kararın itiraz edenin aleyhine olması halinde idari yargıda dava açılabilir.
İdareden bilgi ve belge talep eden kişinin yargı yoluna gidebilmesi için talebin muhakkak açıkça reddedilmesi gerekmez. Cevap verilmemişse zımni red süresinin geçmesi beklenir. Zımni reddin ardından kişiler BEDK’ye gitmiş ve aleyhe karar almışsa yukarıda açıklanan yolu izleyebilirler. Burada kişilerin açacağı İptal Davasıdır. Eğer bilgi edinme hakkı kanuna aykırı şekilde engellenirse, kişiler mağdur edilir ve zarar uğrarlarsa, zararın giderilmesi maksadı ile İptal Davasının yanısıra tazminat talebi ile Tam Yargı Davası da açılabilirler. Bu kompozisyonda bilgi haklı gerekçe olmaksızın saklanmış olabilir, eksik verilmiş olabilir, kanunda yazan süreden daha sonra verilmiş olabilir.
Bilgi edinme talebi ile ilk derece mahkemesinin verdiği karara yönelik İstinaf-Temyiz yolu açıktır ayrıca iç hukuk yolları tüketildikten sonra Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne gidilebilir.
· Amire Şikayet ve Cumhuriyet Başsavcılığına Suç Duyurusu
Her ne kadar İYUK atfı ile, işlem tesis edilmemesi haline süreyi tespit edebilme açısından bir çözüm getirilmiş olunsa da kanunda yazdığı üzere bu bir zorunluluktur üstelik süresi içinde cevaplanmayan başvuru kamu görevlisinin ihmali dolayısı ile gerçekleşse de bu idarenin olumlu veya olumsuz cevap verme yükümlülüğüne halel getirmemektedir8
BEDK 19.07.2004 tarihli 2004/32 sayılı kararında başvurana “Başvurusuna cevap vermeyen kurum yetkilileri hakkında cezai işlem yapılması için söz konusu Başkanlığın en üst amirine ya da kurumun ilgili kuruluşu olduğu Sosyal Güvenlik Kurumu Bakanlığı’na yazılı şikayette bulunması” tavsiye edilmiştir. BEHK Madde 29 ve Yönetmelik Madde 42 uyarınca kamu görevlilerinin ihmali ve kusurlu davranışları hasebi ile Hakkın sürüncemede bırakılması ve cevap verilmemesi halinde bu memurlar ve diğer kamu görevlileri söz konusu idarenin en üst amirine şikayet edilebilir ve haklarında cezai işlem uygulanabilir.Bilgi talep edilen memur veya diğer kamu görevlilerinin, görevinin gereğine uymayıp kişileri mağdur etmesi sonucunda TCK 257. Maddesi ışığında Cumhuriyet Başsavcılığına suç duyurusunda da bulunulabilinir.
Danıştay’ın 10.2.2011tarihli, 2011/71 Esas, 2011/276 numaralı kararında,“Bu durumda, Bilgi Edinme ve Değerlendirme Kurulunca şikayetçinin bilgi edinme hakkı kapsamında istediği bilgi ve belgelerin verilmesi gerektiğinin belirtilmesine rağmen bu belgeleri haklı bir gerekçe olmaksızın vermeyerek söz konusu hakkın kullanılmasının önlenmesine yönelik eylemin, ilgili hakkında soruşturma yapılmasını gerektirecek nitelikte bulunduğu anlaşıldığından, itirazın kabulüyle…” denilerek bu durum desteklenmiştir.
· Kamu Denetçiliği Kurumuna Başvuru
İzlenebilecek bir diğer yol da Kamu Denetçiliği Kurumu’na (“KDK”) (Ombudsman) başvurudur. Ombudsman, idarenin yapmış olduğu işlemleri denetleme vazifesine sahip kararları tavsiye niteliği taşıyan bir kurumdur. Kurumun varlığı ile amaçlananlar: kişileri yönetime katma, idarenin eylem- işlemlerini şeffaflaştırarak gizliliğin önüne geçme ve idare üzerinde kamuoyu denetimi sağlayabilme olarak sayılabilir. Bilgi edinme hakkı özelinde ise bireylerin yönetim ile ilgili şikayetlerinin ilgili yerlere ulaşması Ombudsman vasıtası ile olur. Kişiler iyileştirmelerin parçası, hukuka aykırılıkların hukuk düzeninden silinmesine yardımcı olabilirler böylelikle potansiyel hukuksuzluklar için de önleyici bir niteliğinin de bulunduğu da söylenebilir9.
Belirtildiği gibi KDK’nin kararları tavsiye niteliğindedir, 6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunundan güç alarak inceleme ve araştırma yetkisi bulunur. Madde 14/4’e göre en geç 6 ay içinde kendisine yapılan şikayetler sonuçlandırılmalı ilgili birime ve başvurana bildirilmelidir. İlgili birim, kendisine sunulan önerileri uygulamak istemezse 30 gün içinde KDK’ye bildirmek durumundadır. KDK, tavsiye kararlarına uyulmaması halinde uymayan kuruluşları Meclise bildirir.
1 Remzi FIKDIKLI, “Yönetimde Açıklık- Açık Yönetim”, Türk İdare Dergisi, Y. 68, S. 412, Eylül 1996, s. 103
2 Musa Eken “Kamu Yönetiminde Gizlilik Geleneği” s. 43
3 Can AZER, “Bilgi Edinme Hakkı”, Yetkin Kitabevi, Ankara, 2010, s. 45
4 Fatih KIRIŞIK “Yönetimde Şeffaflık ve Bilgi Edinme Hakkı”, Ekin Basım Yayın Dağıtım, Bursa, 2016, s. 27
5 Süleyman Yaman KOÇAK, “Kamu Yönetiminde Açıklık İçin Bilgi Edinme Hakkı”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 23, 2010, s.7
6 Musa EKEN, “Bilgi Edinme Hakkı”, İnsan Hakları Yıllığı, Dr. Muzaffer Sencer’e Armağan, C.17–18, Y.1995– 1996, s.63.
7 Anayasa 125/18 “Bilgi Edinme Hakkı Kanununun Uygulanmasına İlişkin Esas ve Usuller Hakkında Yönetmelik” Madde 18
9 Can AZER, “Bilgi Edinme Hakkı”, Yetkin Kitabevi, Ankara, 2010, s. 120